Szedler (Schaedler, Schädler, Schedler) Aleksander Franciszek Jakub, pseud.: A.Sz (1811 lub 1812–1889), działacz demokratyczny, pedagog, literat.
Ur. prawdopodobnie we Lwowie, był synem Ferdynanda, aktora pochodzenia niemieckiego, występującego w niemieckim teatrze we Lwowie. Miał siostrę (nieznaną z imienia) Schedlerównę, aktorkę teatrów polskiego i niemieckiego we Lwowie. Wg Andrzeja Potockiego do końca życia słabo mówił po polsku.
S. ukończył we Lwowie gimnazjum oraz prawdopodobnie studia prawnicze. Od r. 1835 był członkiem Stow. Ludu Polskiego, początkowo w Zborze Ziemskim w Tarnowie, a od r. 1837 – we Lwowie. Należał do grupy, która podporządkowała się decyzji Zboru Głównego z 4 VI t.r. likwidującej Zbór Ziemski i zawieszającej działalność Stowarzyszenia. Na początku l. czterdziestych wszczęto przeciw S-owi śledztwo i prawdopodobnie w r. 1842 został on aresztowany pod zarzutem zdrady stanu; decyzją najwyższego trybunału uwolniono go 1 I 1845 wraz z 35 innymi spiskowcami. Po wyjściu na wolność S. prawdopodobnie podjął pracę nauczyciela. Działalność polityczną rozwinął ponownie w okresie Wiosny Ludów; 3 VII 1848 został wybrany na członka Rady Narodowej Centralnej we Lwowie i związał się z jej radykalnym skrzydłem. Wraz z Karolem Maliszem i Oswaldem Menkesem opracował 15 VIII t.r. „Protestację Rady Narodowej Centralnej przeciw wcieleniu części W. Ks. Poznańskiego do Rzeszy” (Lw. 1848). Wchodził w skład ośmioosobowego Wydz. Kierującego Rady Narodowej Centralnej. Na jej posiedzeniach w dn. 5 IX i 8 IX występował w sprawie uzbrojenia i organizacji Gwardii Narodowej. Uczestniczył także (9 IX i 11 IX) w dyskusji nad projektem powołania sejmu dla Galicji, popierając projekt utworzenia sejmu prowincjonalnego «konstytucyjno-ustawodawczego». Z ramienia Wydz. Kierującego udał się ok. 27 IX wraz z Piotrem Grossem i Norbertem Nurkowskim do Pesztu, by zdementować pogłoski o organizowaniu przez Radę Narodową Centralną legii ochotników dla powstania węgierskiego; wysłannicy dotarli jedynie do Wiednia, gdzie spotkali się z węgierskim wiceministrem spraw zagranicznych Ferencem Pulszkym i przekazali mu wyjaśnienia. Z powodu wybuchu z 5 na 6 X powstania wiedeńskiego po kilku dniach wrócili do Lwowa. S. na posiedzeniu Rady Narodowej Centralnej zdał sprawozdanie z rozmów oraz opowiedział jako naoczny świadek o przebiegu powstania wiedeńskiego („Gaz. Narod.” 1848 nr z 12 X). W czasie bombardowania Lwowa przez Austriaków 1–2 XI dowodził w stopniu porucznika trzecią kompanią Gwardii Narodowej, obsadzając część rynku i ratusza.
W l. 1852–3 wydawał S. we Lwowie tygodnik „Dziennik Literacki”, redagowany przez Karola Szajnochę. Na jego łamach opublikował opowiadanie Pan rotmistrz (1852 nr 6–8) oraz fragment powieści «z życia górali pokuckich» Semeńko (1852 nr 52, wyd. osobne Lw. 1858, przekł. czeski, Praha 1859). Napisał dwuaktową komedię Przestrogi praciotuni (fragment w: „Album lwowskie”, Oprac. H. Nowakowski, Lw. 1862), wystawioną 21 XI 1859 w teatrze lwowskim, a w języku niemieckim dramat Hedwig (przed r. 1860, niewyd.). Uczestniczył w sobotnich wieczorach literacko-naukowych u Stanisława Pilata i na jednym z nich został wybrany, obok Jana Zachariasiewicza, na współwydawcę i redaktora odpowiedzialnego organicznikowskiego tygodnika „Kółko Rodzinne”. Pismo wydawano we Lwowie w okresie 6 III – 25 XII 1860, a przestało ukazywać się z powodu ograniczeń cenzuralnych. „Kółko Rodzinne” skupiło czołówkę lwowskich literatów: Szajnochę, Pilata, Józefa Dzierzkowskiego, Zygmunta Kaczkowskiego, Augusta Bielowskiego, Walerego Łozińskiego, Karola Widmana, Wincentego Pola, Józefa Supińskiego. S. opublikował na jego łamach opowiadanie Maria (1860 nr 36–41) oraz kilka recenzji.
Ok. r. 1862 przeniósł się S. do Krakowa. W l. sześćdziesiątych należał do Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego. Był zatrudniany przez rodziny arystokratyczne jako renomowany nauczyciel domowy; w Krakowie wychowywał m.in. braci Kazimierza i Stanisława Badenich. W l. siedemdziesiątych mieszkał w Krzeszowicach w pałacu Adama i Katarzyny Potockich jako guwerner ich syna Andrzeja. Część swego księgozbioru przekazał Tow. Naukowemu w Krakowie. Zmarł 9 VIII 1889 w Krakowie, został pochowany 11 VIII na cmentarzu Rakowickim.
S. był żonaty z Anielą (1819–1889), guwernantką; dzieci prawdopodobnie nie miał.
Bibliogr. dramatu pol.; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 3 vol. 2; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; Enc. Org., XXIV; Estreicher w. XIX, IV; PSB (Malisz Karol); Słown. pseudonimów, IV; Słown. Teatru Pol.; – Bar A., Zapomniany powieściopisarz lwowski, Lw. 1931 s. 51; Charewiczowa Ł., Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lw. 1934; Got J., Dawison we Lwowie, „Pam. Teatr.” R. 41: 1993 z. 1–2 s. 38 (dot. ojca i siostry S-a); tenże, Das österreichische Theater in Lemberg im 18. und 19. Jahrhundert, Wien 1997 (dot. ojca i siostry S-a); Huculszczyzna w literaturze polskiej, Red. J. A. Choroszy, Wr. 1991; Kazior E., „Dziennik Literacki” w latach 1852–1854 i jego wpływ na życie umysłowe Galicji, „Roczniki Bibliot.” R. 11: 1967 s. 134; Krajewski J., Tajne związki polityczne w Galicji (od r. 1833 do r. 1841), Lw. 1903 s. 130; Łopuszański B., Region tarnowski jako ośrodek ruchu spiskowego Galicji w latach 1834–1937, „Studia Hist.” R. 11: 1968 z. 1 s. 183; tenże, Stowarzyszenie Ludu Polskiego, Kr. 1975; Maciejewski J., Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem, Kr. 1971; Majchrowski S., Wincenty Pol, L. 1982 s. 207; Prasa polska w latach 1661–1864, Oprac. J. Łojek i in., W. 1976; Rybowski M., Z pacholęcych lat śp. Andrzeja Hr. Potockiego. Zapiski z życia nauczyciela, „Rodzina i Szkoła” R. 13: 1908 nr 21–24 s. 316; Schnaydrowa B., Ofiarodawcy towarzystwa naukowego krakowskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 21: 1975; Stebelski P., Lwów w 1848 roku, „Kwart. Hist.” R. 23: 1909; Władysław Ludwik Anczyc. Życie i pisma, Oprac. M. Szyjkowski, Kr. 1906 I; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Kr. 1961; – Batowski A., Diariusz wypadków 1848, Oprac. M. Tyrowicz, Kr. 1974; Bogadański H., O tajnych politycznych związkach w Galicji od roku 1832 do roku 1841, w: Pamiętniki spiskowców galic.; Dziennik Franciszka Smolki 1848–1849 w listach do żony..., Oprac. S. Smolka, Kr. 1913; Korespondencja Karola Szajnochy, Wyd. H. Barycz, Wr. 1959; Protokoły z posiedzeń Rady Centralnej Narodowej we Lwowie 14 IV – 29 X 1848, Red. S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. 1996; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1862–5; Szeptycka z Fredrów Z., Wspomnienia z lat ubiegłych, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1967; – „Bibl. Warsz.” 1859 t. 5 s. 848, 1860 t. 6 cz. 1 s. 638; „Gaz. Narod.” 1848 nr 138, 139; – Nekrologi z r. 1889: „Czas” nr 183, „Dzien. Pol.” nr 223, „Gaz. Lwow.” nr 184, „Szkoła” nr 34; – AP w Kr.: Spis ludności z r. 1880, Dz. I nr 20; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Listy S-a do Katarzyny Potockiej z l. 1871–86, Arch. Krzeszowickie Potockich, rkp. 552; Arch. Cmentarza Rakowickiego w Kr.: Kartoteka zgonów; Arch. Diec. w Kr.: Liber mortuorum 1880–92, X (paraf. Wszystkich Świętych); B. Ossol.: sygn. 9871 II (autograf S-ego).
Agata Barzycka